Toplumsal Etki Tasarımla Başlar: Sosyal Girişimcilerle Bir Yolculuk

Araştırmacılar: Dr. Sevcan Ekmekçioğlu, Prof. Dr. Şebnem Timur
Araştırma Türü: Nitel saha araştırması, tasarım odaklı kavramsal analiz
Yayın: New Design Ideas, Cilt 9, Sayı 1, 2025
Tam Metin İçin: https://doi.org/10.62476/ndi.91.102

Sosyal Problemler çözülmek için beklemiyor: Yeni nesil girişimciler iş başında

Dünyanın hemen her noktasında eğitim eşitsizliği, iklim krizi, yoksulluk, su kıtlığı ve toplumsal dışlanma gibi problemler aciliyetini koruyor. Hükümetler ve klasik yardım modelleri bu sorunlara yetişemezken, yeni bir aktör sahneye çıkıyor: Sosyal girişimciler. Ve bu aktörler için en etkin aracı ise tasarım odaklı düşünce.

Tasarım odaklı düşünceyle sosyal meseleler nasıl çözülür?

Bu çalışma, sosyal girişim projeleri ile tasarım odaklı düşünce arasındaki ilişkiyi sorguluyor. Neden mi? Çünkü tasarım odaklı düşünce, insanların ihtiyaçlarını merkezine alan, empati, işbirliği ve yenilikçiliğe dayalı bir problem çözme modeli sunuyor. Aynı prensipler sosyal girişimcilikte de var: Gerçek sorunlara odaklan, yaratıcı çözümler üret ve toplumsal değişimi tetikle.

Sahada Ne Oldu?

Araştırma ekibi, Türkiye’de sosyal etki yaratan 10 farklı sosyal girişimle derinlemesine görüşmeler yaptı. SG1’den SG10’a kodlanan bu girişimlerin her biri farklı sorunlara odaklanıyor: Plastik atık azaltımından, STEM alanında kadın istihdamına; yaşlı dostu topluluklardan, biyobozunur malzeme geliştirmeye kadar…

Her fikir bir hikâyeyle başlar

Katılımcıların büyük bölümü sosyal girişim fikrini yaşadıkları kişisel bir sorun ya da tanık oldukları bir adaletsizlik sonucu geliştirmiş. Örneğin SG10’un kurucusu şöyle diyor: “Sorun çok netti, çünkü ben bizzat yaşadım.”

Ancak dikkat çeken bir diğer detay: Katılımcıların çoğu “sosyal girişimcilik” kavramını ilk başta bilmiyordu. Bu tanışma, katıldıkları eğitimler, programlar veya çevreleri aracılığıyla gerçekleşmiş.

Ortak Payda: Deneme, Hata, Öğrenme

Araştırmaya katılan sosyal girişimciler, tasarım odaklı düşüncesinin temel adımlarını neredeyse doğal olarak uyguluyor: Problemi tanımla, hedef kitleyi anlamaya çalış, fikir geliştir, test et, gözden geçir. Bu süreç bazen bir uygulama prototipiyle, bazen bir sosyal deneyle başlıyor.

Takımlar çeşitli, yapılar katmanlı

Girişimlerin bazıları tek kurucuya sahipken bazıları ortaklıklarla, aile bireyleriyle ya da geniş gönüllü ağlarla çalışıyor. SG4, saha çalışmasında 300’den fazla gönüllüyle etki yaratıyor. Kararlar ya birim bazlı alınıyor ya da çekirdek ekiple ortaklaşılıyor.

Tasarım Odaklı Düşünceye Entegrasyon Mümkün

Araştırma, sosyal girişimcilerin bireysel deneyimlerinden yola çıkarak, tasarım odaklı düşünce süreçlerine entegre edilebilecek çok sayıda gözlem ve çıkarım sunuyor. Empati, yenilikçilik, birlikte tasarlama gibi yaklaşımlar sahada zaten uygulanıyor.

Sosyal etki nasıl ölçülüyor?

Girişimciler, etkilerini ölçmeye başlamış ya da bu konuda danışmanlık alarak yön bulmaya çalışıyor. Proje bazlı ön test/son test yöntemlerinden anket ve görüşmeye kadar çeşitli veri toplama araçları kullanılıyor. Sosyal etki yaratma motivasyonu, süreçlerin merkezinde yer alıyor.

Sonuç: Tasarım odaklı düşünce sosyal değişimin katalizörü olabilir

Bu çalışma, sosyal girişimcilerin deneyimlerini merkeze alarak, toplumsal faydaya odaklı projelerde tasarım odaklı düşüncesinin daha yapılandırılmış bir çerçeveye kavuşturulabileceğini gösteriyor. Sosyal meselelerin çözümü için insan odaklı, yenilikçi ve empati temelli yöntemlere daha fazla yer verilmeli.